ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

e-books

Η μελέτη του φιλελληνικού φαινομένου στάθηκε μία από τις κύριες, αν όχι η κυριότερη και πλέον συστηματική, επιστημονική ενασχόληση της Λουκίας Δρούλια, η οποία απέδωσε πλούσιους ερευνητικούς καρπούς, βιβλία, άρθρα και δημοσιεύματα στον τύπο. Στην παρούσα μελέτη, που αποτελεί τμήμα της αδημοσίευτης διατριβής της, ερμηνεύεται το εκδοτικό φαινόμενο του φιλελληνισμού κατά την Επανάσταση του 1821. Η συγγραφέας εστιάζει στην επεξεργασία των ποσοτικών δεδομένων των εκδόσεων σε σχέση με τη γεωγραφική κατανομή τους, όπως καταγράφηκαν στη Βιβλιογραφία του φιλελληνισμού, ώστε να προσδιοριστούν επακριβώς οι διαστάσεις του εκδοτικού φαινομένου του φιλελληνικού κινήματος. Ασχολείται παράλληλα με την κατηγοριοποίηση των εκδόσεων κατά γραμματολογικά είδη εγκύπτοντας στα πρόσωπα και στις ομάδες που έδρασαν και εκφράστηκαν κατά τη διάρκεια του Αγώνα, σε μια περίοδο όπου το κίνημα του ρομαντισμού ήταν σε έξαρση. Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει σε παράρτημα ακόμη τέσσερα δημοσιεύματα της Λουκίας Δρούλια σε συλλογικούς τόμους, που σκιαγραφούν το κίνημα του φιλελληνισμού και φωτίζουν σημαντικές πλευρές του φαινομένου. Η έκδοση τιμητικού τόμου για τη Λουκία Δρούλια, που διετέλεσε επί πολλά έτη διευθύντρια του τότε Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών, και η συνέχιση του έργου της με θέμα τον φιλελληνισμό, του οποίου την έρευνα θεμελίωσε, αποτελεί ένα ελάχιστο αντίδωρο στη μνήμη της.

 

Η συστηματική συλλογή, μελέτη και δημοσίευση σε ολοκληρωμένα σύνολα αρχαίων ελληνικών και λατινικών επιγραφών από τον βορειοελλαδικό χώρο ανήκει στους μείζονες ερευνητικούς στόχους του Ινστιτούτου εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Ο παρών τόμος αποτελεί συμπλήρωμα του παλαιότερου επιγραφικού συντάγματος της σειράς (1985), με τις επιγραφές από την Άνω Μακεδονία. Περιλαμβάνει το σύνολο του τότε δημοσιευμένου υλικού, με μετάφραση των κειμένων στα αγγλικά και πλήρη επικαιροποίηση του κριτικού υπομνήματος, της βιβλιογραφίας και του
ιστορικού σχολιασμού τους, καθώς και πλήρη έκδοση του έκτοτε δημοσιευμένου υλικού. Στόχος μας είναι η περιοδική ανανέωση του παρόντος και άλλων συναφών συμπληρωμάτων, ώστε να παράσχουμε στη διεθνή επιστημονική κοινότητα –συγκεντρωμένα σε μια ανοικτής πρόσβασης δημοσίευση– το σύνολο των επιγραφικών δεδομένων από τις περιοχές που καλύπτει το ερευνητικό μας πρόγραμμα.

 

Η κυκλοφορία του ρωμαϊκού νομίσματος στην Ελλάδα και τα νότια Βαλκάνια υπό τη Δημοκρατία έχει προκαλέσει από καιρό το ενδιαφέρον ιστορικών και νομισματολόγων για διαφορετικούς λόγους που αφορούν κυρίως στη διαφορετική δυναμική με την οποία το δηνάριο διείσδυσε στην Ανατολή έναντι της Δύσης.

Οι επί μέρους μελέτες που συγκεντρώθηκαν σε αυτόν τον τόμο αποσκοπούν στην περαιτέρω κατανόηση της πολιτικής και νομισματικής επέκτασης της Ρώμης από την ιταλική χερσόνησο στα ελληνικά εδάφη και τα νότια Βαλκάνια, καθώς και τον αντίκτυπό της στις τοπικές οικονομίες και κοινωνίες. Οι προσεγγίσεις σε αυτόν τον τόμο, είτε νομισματικές και επικεντρωμένες στις ιδιαιτερότητες που παρατηρούνται σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές, είτε ιστορικές και θεωρητικές, δίνουν νέα ώθηση στην έρευνα και προσφέρουν πολύτιμα στοιχεία για την εξέλιξη των αλληλεπιδράσεων μεταξύ της Ρώμης, περιοχών του ελλαδικού κορμού και της Βαλκανικής μέχρι την οριστική επικράτηση της ρωμαϊκής αρχής και του ρωμαϊκού νομίσματος και την ενσωμάτωσή του στις τοπικές οικονομίες στα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ.

 

Οκτώ ιστορικοί εμπνέονται από τη σχέση της λογοτεχνίας με την επιστήμη της ιστορίας· μπορεί ένας ιστορικός να λάβει ερεθίσματα από τη λογοτεχνία που θα «μπολιάσουν» τη σκέψη και τη μεθοδολογία του; Έχει σχέση η γραφή του ιστορικού με τη γραφή του λογοτέχνη; Πώς προσλαμβάνει ο ιστορικός μια πηγή η οποία γράφτηκε ως λογοτεχνικό έργο; Μπορεί ένα λογοτεχνικό έργο να συνιστά αξιόπιστη ιστορική πηγή; Ιστορία και λογοτεχνία συμπλέκονταν απροσχημάτιστα για αιώνες, μάλιστα η λογοτεχνία έκανε τη δουλειά που αποδίδουμε σήμερα στην επιστήμη της ιστορίας. Η λογοτεχνία εξακολουθεί να τροφοδοτεί την ιστορική έρευνα ξεκλειδώνοντας εκδοχές, προσφέροντας σύμβολα, δίνοντας ιδέες. Σε ποιον βαθμό και με ποιους τρόπους; Τα κείμενα του τόμου ενδίδουν στον πειρασμό της προσωπικής εμπλοκής σε διαφορετικό βαθμό. Άλλωστε, το πόσο ενδίδει – συνειδητά ή ανεπίγνωστα – ένας ερευνητής σε πειραματισμούς τέτοιας λογής συνιστά ένα ανεξερεύνητο ζήτημα με πολλές προεκτάσεις.

 

Η συστηματική συλλογή, μελέτη και δημοσίευση σε ολοκληρωμένα σύνολα αρχαίων ελληνικών και λατινικών επιγραφών από τον βορειοελλαδικό χώρο ανήκει στους μείζονες ερευνητικούς στόχους του Ινστιτούτου εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Ο παρών τόμος αποτελεί συμπλήρωμα του δεύτερου επιγραφικού συντάγματος της σειράς (1998), που περιλαμβάνει τις επιγραφές από την αρχαία Βέροια. Περιλαμβάνει το σύνολο του τότε δημοσιευμένου υλικού, με μετάφραση των κειμένων στα αγγλικά και πλήρη επικαιροποίηση του κριτικού υπομνήματος, της βιβλιογραφίας και του ιστορικού σχολιασμού τους, καθώς και πλήρη έκδοση του έκτοτε δημοσιευμένου υλικού. Στόχος μας είναι η περιοδική ανανέωση του παρόντος και άλλων συναφών συμπληρωμάτων, ώστε να παράσχουμε στη διεθνή επιστημονική κοινότητα –συγκεντρωμένα σε μια ανοικτής πρόσβασης δημοσίευση– το σύνολο των επιγραφικών δεδομένων από τις περιοχές που καλύπτει το ερευνητικό μας πρόγραμμα.

 

Πρόκειται για την πρώτη έκδοση του χειρόγραφου ταξιδιωτικού ημερολογίου, που έγραψε ο Θεολόγος Παναγιωτίδης, Έλληνας της Τραπεζούντας και πρόσφυγας στη Ρωσία, όταν εγκατέλειψε το Ροστόβ από τον φόβο των επαναστατών για να φθάσει στην ελεύθερη Μυτιλήνη. Οι εγγραφές του ημερολογίου ξεκινούν το Σάββατο 23 Μαρτίου 1919 και παρακολουθούν τη διαδρομή και τους σταθμούς της ατμοβάρζας Ζαννέττα, στην οποία επέβαινε ο Παναγιωτίδης καθώς και πολλά μέλη της ελληνικής κοινότητας του Ροστόβ που έφυγαν λόγω του πολέμου από τη Ρωσία. Το κείμενο ολοκληρώνεται με μία συνοπτική καταγραφή της εβδομάδας από 6 έως 12 Απριλίου 1919 στη Μυτιλήνη. Στην έκδοση περιλαμβάνεται και το κείμενο μιας ανέκδοτης διάλεξης που έδωσε ο Θεολόγος Παναγιωτίδης, στο Ροστόβ, στις 6 Ιανουαρίου 1919, με θέμα: «Περί της ελληνικής εθνικής αφυπνίσεως εν Ρωσσία». Τον υπομνηματισμό του κειμένου έκανε η Ουρανία Πολυκανδριώτη, η οποία υπογράφει και την Εισαγωγή (σ. 11-34). Η Εισαγωγή διακρίνεται στις ακόλουθες ενότητες: «Ο Θεολόγος Παναγιωτίδης και η εποχή του», όπου αναπτύσσεται το ιστορικό πλαίσιο του κειμένου. «Από το Ροστόβ στη Μυτιλήνη, Μάρτιος – Απρίλιος 1919. Το ημερολόγιο και τα γεγονότα», στο οποίο περιγράφονται το δρομολόγιο και οι συνθήκες του ταξιδιού. Στην ενότητα «Οι πεποιθήσεις του Θεολόγου Παναγιωτίδη» αναπτύσσονται οι ιδεολογικές απόψεις του συντάκτη του ημερολογίου. «Το ημερολόγιο ως προσωπικός λόγος», όπου αναλύεται το είδος της ημερολογιακής γραφής ως υποκειμενικού ιστορικού τεκμηρίου.

 

Ο τόμος αυτός, σε συνάφεια με τον αδελφό τόμο της σειράς με τίτλο «Poetry and Prose», συγκεντρώνει δεκατέσσερα κείμενα από το πεδίο της μελέτης των σχέσεων της Επιστήμης με τη Λογοτεχνία. Και στους δύο τόμους, τα κείμενα που εμπεριέχονται έχουν ομαδοποιηθεί με βάση συγκεκριμένες θεματικές, οι οποίες και ενώνουν άρρητα την σκοποθεσία τους. Εδώ, οι θεματικές αυτές είναι η Φαντασία, η Ιατρική και ο Χώρος. Η Φαντασία εννοιολογείται όχι μόνο ως μια αναλυτική κατηγορία, αλλά και ως ένας πιθανός τρόπος εξέλιξης ολόκληρου του πεδίου. Τα κείμενα που περιέχονται στη συγκεκριμένη ενότητα σκιαγραφούν πιθανές κατευθύνσεις μελλοντικών διερευνήσεων. Η Ιατρική είναι μια τραγικά επίκαιρη θεματική στα πανδημικά τωρινά χρόνια. Ότι θα αναδεικνυόταν σε ένα τόσο κεντρικό ζήτημα θα προκαλούσε μεγάλη έκπληξη στους συγγραφείς των κειμένων της δεύτερης αυτής ενότητας τέσσερα χρόνια πριν, όταν τα κείμενα της ενότητας αυτής πρωτοπαρουσιάστηκαν. Η τρίτη και τελευταία θεματική είναι ο Χώρος, ο οποίος εμφανίζεται όχι μόνο ως μια γεωγραφική κατηγορία, αλλά και ως ένας φαντασιακό τόπος ή ως η τοποθεσία που στεγάζει συγκεκριμένες δραστηριότητες. Ιδωμένα συγκεντρωτικά, τα κείμενα του τόμου ασχολούνται με περιόδους από τον 18ο αιώνα μέχρι τον 20ό, με χώρους τόσο διαφορετικούς όσο η Ελλάδα, η Ουρουγάη, η Αυστραλία και το Τρινιδάδ και με θέματα που εκτείνονται από την Κβαντική Μηχανική έως την πανούκλα. Το μεθοδολογικό και εννοιολογικό εύρος των ερευνών είναι εξίσου μεγάλο, μια που περιέχει φιλολογικές προκείμενες, επιστημολογία, φιλοσοφία της τεχνολογίας, ιστορία της επιστήμης αλλά και ψυχανάλυση. Οι συμμετέχοντες και συμμετέχουσες στους δυο αυτούς τόμους προέρχονται όχι μόνο από τον ακαδημαϊκό χώρο, αλλά είναι επίσης και καλλιτέχνες, ανεξάρτητοι ερευνητές και παθιασμένοι ερασιτέχνες μελετητές της σχέσης της τοπικής ιστορίας με την τέχνη. Με τον τρόπο αυτό, ο τόμος αυτός φέρνει στο προσκήνιο τη διεπιστημονικότητα, πολύ-επιστημονικότητα η ακόμα και την άρνηση της έννοιας της επιστημονικότητας που μπορεί κανείς να συναντήσει στο πεδίο των Μελετών Λογοτεχνίας και Επιστήμης.

 

Ο τόμος αυτός σκοπεύει να συνεισφέρει με τη σειρά του στο αναδυόμενο πεδίο της μελέτης των σχέσεων της Λογοτεχνίας και Επιστήμης. Οι δεκαπέντε μελέτες που περιέχει θέτουν στο στόχαστρό τους όλα τα είδη των γραπτών έργων τέχνης, όπως μυθιστορήματα, θεατρικά έργα και ποιήματα. Η καθιερωμένη άποψη για τη λογοτεχνία αποκτά μια νέα διάσταση, όταν ιδωθεί μέσω της αλληλεπίδρασής της με τις Φυσικές Επιστήμες. Μελετητές από διαφορετικά πεδία, όπως η Φιλοσοφία, η Ιστορία των Επιστημών, η Φιλολογία και η Εκπαίδευση, διερευνούν τις παράλληλες στρατηγικές έκφρασης που υιοθετούν επιστήμονες και λογοτέχνες, ή ακόμη και τους παρόμοιους τρόπους με τους οποίους δομούνται οι ταυτότητες σε επιστημονικούς και καλλιτεχνικούς κύκλους. Με αυτόν τον τρόπο, μια πληθώρα ιδεών και ερωτημάτων ανοίγονται προς έρευνα.
Όπως και με τον αδελφό τόμο «Imagination, Medicine and Space», οι μελέτες που περιέχονται εδώ κατηγοριοποιούνται με βάση συγκεκριμένες θεματικές, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η Ποίηση και η Πρόζα. Οι συντελεστές του τόμου χρησιμοποιούν μια πληθώρα ρητορικών σχημάτων, τρόπων έκφρασης και μεθοδολογιών, από τις πιο τυπικά επιστημονικές μέχρι κάποιες που κινούνται στις παρυφές της ακαδημαϊκής γραφής. Χωρίς να συνιστούν μια ολοκληρωμένη χαρτογράφηση του πεδίου των μελετών Επιστήμης και Λογοτεχνίας, η πολλαπλότητα των απόψεων καταδεικνύει τον επεκτεινόμενο ορίζοντα των διαφορετικών προσεγγίσεων που μπορεί κανείς να συναντήσει στη σχετική εργογραφία. Κάποιες κινούνται παράλληλα, άλλες αποκλίνουν ενώ κατά καιρούς είναι έως και παραδειγματικά ασύμμετρες. Ο συνδυασμός τους, όμως, αναδεικνύει την ποικιλομορφία που είναι και η δύναμη του πεδίου εν γένει.

 

Η μελέτη αποσκοπεί σε μία συνολική παρουσίαση τόσο της εθνογένεσης όσο και της επέκτασης των πρώιμων Σλάβων στην Ανατολική, Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη κατά τους 5ο-7ο αι. Με βάση τα σημερινά γεωγραφικά όρια, επιχειρείται η παρουσίαση του ζητήματος για κάθε μία σύγχρονη χώρα ξεχωριστά προκειμένου να καταδειχθούν οι εθνολογικές και πολιτισμικές μεταβολές που επέφερε η σλαβική μετανάστευση κατά τη μετάβαση από την ύστερη Αρχαιότητα στον πρώιμο Μεσαίωνα. Στο πλαίσιο αυτό, σημαίνουσα θέση έχουν τόσο το πολιτισμικό υπόβαθρο του χώρου όπου εγκαταστάθηκαν οι πρώιμοι Σλάβοι όσο και οι πιθανές επαφές τους με τους προγενέστερους πληθυσμούς. Ταυτόχρονα, παρουσιάζεται και η ιστοριογραφική προσέγγιση του ζητήματος σε αυτές τις χώρες. Κύριος στόχος της μελέτης, η οποία παρουσιάζει τα πλέον πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα και επαναπροσεγγίζει ορισμένες απόψεις, είναι να αποτελέσει μία ουσιαστική συμβολή στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία για το θέμα που πραγματεύεται και να συμβάλλει ταυτόχρονα στην ανάπτυξη των εγχώριων Σλαβικών Σπουδών.

 

Έκδοση του χειρογράφου της βρετανικής βιβλιοθήκης BL Add. Ms. 41659 που περιέχει την Εντολή διοίκησης του δόγη Pasquale Malipiero προς τον δούκα της Κρήτης Leone Duodo (1459). Η έκδοση περιλαμβάνει εισαγωγή και επιτομές των διατάξεων στα αγγλικά, υπόμνημα με πηγές και βιβλιογραφία. Το κείμενο αποτελεί σημαντική πηγή για τη μελέτη της πολιτικής διακυβέρνησης και των θεσμών του βενετικού κράτους, καθώς και για την οργάνωση της διοίκησης του Κράτους της Θάλασσας και ειδικότερα της Κρήτης, της μεγαλύτερης κτήσης της Βενετίας στην Ανατολική Μεσόγειο κατά τον ύστερο Μεσαίωνα.

 

Ο συλλογικός τόμος «΄Οψεις Βιβλίων»: Από τον Κώδικα στην Ψηφιακή Τεκμηρίωση, με επιστημονική επιμέλεια της Δρ Νίκης Τσιρώνη, αναφέρεται στην εξέλιξη του βιβλίου από τον κώδικα ώς την ψηφιακή τεκμηρίωση βιβλιοδεσιών. Οι συγγραφείς του τόμου, Δρ Γιώργος Μπουδαλής (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού), Δρ Ζωή Γκιννή (Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος), Αγγελική Στασινού (Γενικά Αρχεία του Κράτους) και Δρ Νίκη Τσιρώνη (ΙΙΕ – Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών), διερευνούν τον κώδικα ως τέχνεργο, το οποίο συνδέεται με τα υλικά και τις άλλες πρακτικές τέχνες της Ύστερης Αρχαιότητας, εξετάζουν την ηθική και τη συνέπεια της συντήρησης, τον τρόπο και το λεξιλόγιο με το οποίο καταγράφονται οι βιβλιοδεσίες σε ελληνικούς καταλόγους χειρογράφων. Επισημαίνονται ασάφειες και ασυνέπειες και προτείνονται λύσεις που απορρέουν από το ερευνητικό πρόγραμμα του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών με αντικείμενο την ορολογία των βυζαντινών και μεταβυζαντινών σταχώσεων. Επίσης, γίνεται αναδρομή σε εκθέσεις βιβλιοδεσίας ελληνικών χειρογράφων και εντύπων και παρουσιάζεται κριτική αποτίμηση της βιβλιογραφίας της βιβλιοδεσίας. Πρόκειται για έναν τόμο χρήσιμο σε όποιον ενδιαφέρεται για την ιστορία της βιβλιοδεσίας, για το ακαδημαϊκό κοινό, αλλά και για την επιμόρφωση εκπαιδευτών και εκπαιδευτικών.